عاقبت به خیری

عاقبت به خیری شرط انجام همه کارهاست

حدیثی است که وقتی این آیه ی شریفه ی قرآن نازل شد و ما ارسلناک الا رحمه للعالمین، یعنی پیغمبر رحمت برای همه است، وقتی این آیه نازل شد پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به جبرئیل فرمود که ای جبرئیل من برای تو چه سودی دارم، من برای همه رحمت هستم برای تو که فرشته ی خدایی و معصومی و فرشته وحی هستی، من برایت چه سودی دارم، جبرئیل عرض کرد یا رسول الله از ابتدایی که خدا من را آفرید همیشه ترس از این داشتم که عاقبت به خیر نشوم، این آیه ی قرآن که نازل شد، دیگر خیالم راحت شد، که پیغمبر برای همه رحمت است و رحمت بودننش برای من بر این است که این خوف و نگرانی من برطرف بشود. قرآن کریم می فرماید: مطاع ثَمّ أمین  حرف پیامبر را آنجا گوش می کنند و پیامبر کسی است که حرفش پذیرایی دارد، اگر پیغمبر برای من دعا کند که من عاقبت بخیر شوم، حتماً عاقبت به خیر خواهم شد.

فرشته ی مقرب خدا ترس عاقبت به خیری را دارد، خود پیغمبر اکرم طبق این آیه ی شریفه ی قرآن "وَمَا أَدْرِی مَا یُفْعَلُ بِی وَلا بِکُمْ"، مردم من نمی دانم، روز قیامت خدا با من چه رفتاری می کند و با شما چه رفتاری می کند، این کلام پیغمبر است در قرآن، یعنی پیغمبر خدا نیز می گوید من هم نمی دانم، عاقبت من چه خواهد شد، وَمَا أَدْرِی مَا یُفْعَلُ بِی وَلا بِکُمْ. در حدیث دیگری پیغمبر اکرم می فرماید چیزی که نسبت به امت خودم می ترسم این است که عاقبت به خیر نشوند. 

انسان دارای قلب است و قلب چیزی است که دارای تحول است و ثبات ندارد، یک لحظه آدم یک جور است و لحظه ی دیگر طور دیگری است، صاحب قلب بودن یعنی صاحب تحول و تغییر شدن.

یک کسی مثل حربن یزید ریاحی، صبح از خواب که بلند می شد کافر بود، صبح روز عاشورا فرمانده لشکری بود که با امام حسین علیه السلام می خواست بجنگد و کافر بود، ظهر نشده بود، به مقامی رسیده که امام زمان می گوید پدر و مادرم فدای تو، یعنی صبح آنطور و ظهر اینطور. جادوگران زمان حضرت موسی در کتاب مجمع البیان می گوید اصبح سحره کفرةً و امثو شهداء البرره " جادوگران حضرت موسی صبح که از خواب بلند می شدند جادوگر بودند و کافر بودند، بعد از ظهر نیز شهید بودند.

انسان اینطوری است که ثبات ندارد، در روایات می گوید برصیصای عابد کسی بود که اسم اعظم خدا را بلد بود و مستجاب الدعوه بود، کسی بود که مردم وقتی حاجتی داشتند می رفتند پهلوی برصیصای عابد و می گفتند برای ما دعا کن، اینطور مقامی داشت و موقعی  که می خواست بمیرد، شیطان را سجده کرد و مرد. آدمی که اسم اعظم خدا را بلد است با سجده ی شیطان از دنیا رفت، کسی مثل حربن یزید عاقبت به خیر می شود، یکی مثل برصیصای عابد عاقبت به شر می شود، و هیچ کس نمی تواند عاقبت ما چگونه است. عاقبت دست خداست، و راه هایی دین برای آن مشخص کرده است که اگر چه کار کند عاقبت به خیر می شود، یا اگر چه کار کند عاقبت به شر می شود.

ممکن است یک نفر درس می خواند، در درس خواندنش عاقبت به خیر نشود، درس می خواند اما نتواند کار و خدمت کند، یکی هم درس می خواند و فراوان خدمت می کند، یک کسی منشاء خدمتی می شود و مردم از آن استفاده می کند، عاقبت به خیر شده است، یک کسی خدمتی را انجام می دهد ولی استفاده ای از آن نمی شود، که از این جور نمونه ها خیلی زیاد است که بعد در روایات نمونه هایی از اینها را بیان خواهم کرد و آیات شریفه و روایات که در این زمینه زیاد است، ولی حالا یک مقدمه ای برای همین مسئله عرض می کنم.

شرط متقدم، شرط مقارن و شرط متاخر

هر عملی را که انجام می دهیم سه جور مقدمه و شرط می تواند داشته باشد، نماز که می خوانیم، چیزهایی شرط نماز است ولی قبل از نماز باید انجام داد، چیزهایی شرط نماز است ولی هنگام نماز باید انجام داد، یک چیزهایی نیز شرط نماز است اما بعد از نماز باید انجام داد، یعنی یک عبادت سه جور شرط و مقدمه دارد، وضو شرط نماز است اما باید قبل از نماز وضو گرفت، قبله و رو به قبله بودن شرط نماز است ولی قبل از نماز نیست، بلکه هنگام نماز باید رو به قبله بود تا نماز درست باشد، یک شرطی هست بعد از نماز، که بعد از نماز اگر آن را کار را کردیم نماز درست است والا باطل است چه جور آن وضو را آدم قبل از نماز کسی نگیرد و نماز بخواند، اصلاً نماز نخوانده است، باطل بوده است، یک کارهایی هم است بعد از نماز که اگر انجام ندادیم، این کارهایی که کردیم، کالعدم است، مثل این است که اصلاً نخوانده باشیم، یک چیز را می گویند شرط متقدم، یک چیز را می گویند شرط مقارن و یک چیز را می گویند شرط متاخر، که مثال می زنم که برای بحث روشن شود. خانم ها در ماه مبارک رمضان روزه می گیرند، بعضی مواقع در شرایطی هستند که خانم باید امروز روزه را بگیرد ولی وقتی این روزه درست است که شب آینده غسل کند، نه شب گذشته، یعنی الان روزه است و روزه را گرفته است وقتی که مغرب می شود، بعد از مغرب، اگر رفت و غسل کرد، روزه ی امروز درست است والا روزه امروز باطل است به این شرط متاخر می گویند. 

پس مواردی است که بعد از عمل، باید کاری را انجام دهیم اگر انجام ندادیم، عملی که انجام دادیم کالعدم است یعنی با انجام ندادنش یکی است، 

این را همه شنیده اید که کسی نماز بخواند، اگر بعد از نماز تسبیح حضرت زهرا سلام الله علیها را  بگوید، صواب نمازش هزار برابر است، حالا اگر کسی سوال کند، ابتدایی که آدم دارد نماز می خواند، از رکعت اول الان این فرشته ها چقدر صواب دارند می نویسند، همان یک برابر را می نویسند یا هزار برابر را می نویسند؟ هنوز که نماز تمام نشده است و هنوز که  معلوم نیست من تسبیح حضرت زهرا سلام الله علیها را می گویم یا نمی گویم.  این را می گویند شرط متاخر. از همان اولی که شما نمازتان راشروع می کنید، این فرشته هزار برابر می نویسد، از همان اول می نویسد، صواب این تکبیر، صواب این حمد، صواب این رکوع و سجود هزار برابر به شرط آنکه آخر بار تسبیح را بگوید، حالا اگر آخر بار تسبیح را نگفتیم، اینهایی که نوشته بود هیچ چیز، کالعدم، مثل ننوشتن ، به این شرط متاخر می گویند. یعنی این نماز از اول صوابش آنقدر زیاد است اما بشرط این که آخر نماز آن عمل پیش بیاید. 

یا مثال ساده تر یک نماز چهار رکعتی که می خوانیم، رکعت اولی که داریم می خوانیم، فرشتگان صواب می نویسند یا نه؟ حالا اگر کسی در رکعت چهارم نمازش باطل شد، صوابی که از اول نماز می نویسند به شرط آن است که تا آخر نماز، نماز درست انجام شود، اگر  آخر نماز، نماز باطل شد، از اول هیچ چیزی نبوده است، نه اینکه چیزی بود و باطل شد. تکبیرالاحرام اول نماز بشرطی صواب دارد که سلام آخر نماز درست از آب در بیاید. به اینها شرط متاخر می گویند.

الموافات علی الایمان

اینها را برای این گفتم که این شرط را بگویم: یکی از شرطهای متاخر، عبارت است از "الموافات علی الایمان"

فارسی اش این است که انسان وقتی می خواهد بمیرد، مومن بمیرد.

الان من و شما یک نماز ظهر و عصری خواندیم، ان شاء الله مورد قبول خدا است، اگر این نماز وضو نداشت باطل بود، یک شرط دیگر نیز دارد، اگر پنجاه سال دیگر، یا صد سال دیگر، هر وقت آدم می خواهد بمیرد، آنموقع لا اله الا الله نگوید، مسلمان نمیرد، این نمازی که امروز خوانده باطل بوده، یعنی اصلاً نمازی نخوانده، نه اینکه نمازی خوانده و خدا صوابش را پاک می کند، اصلاً نماز نخوانده، مثل یک نماز بی وضو، چطور نماز بی وضو اصلا نماز نیست. این عبادتی که آدم انجام می دهد یک شرطی دارد به نام شرط متاخر که به آن می گویند موافات علی الایمان، یعنی ظرف انسان باید پر شود روی ایمان و مومنانه از دنیا برود، کسی که مومنانه از دنیا نرفت هیچ کاری انجام نداده است، کسی یک مدت مومن است، عبادت می کند، واقعاً ایمان به خدا دارد، اما لحظه ی آخر خدای نکرده کفر می گوید و می میرد، این از اول عمرش تا آخر عمرش هیچ کار خوبی ندارد، نه اینکه دارد و از بین می رود، اینطور نیست، اصلاً ندارد.

این جمله را شاید شنیده اید، امام رضوان الله علیه نیز در فرمایشاتشان می فرمودند و خیلی زیاد منبع دارد، یک کسی وقتی داشت می مرد، این جمله را گفت: گفت خدایا خیلی ظالمی (نعوذ بالله) ، من را داری از زن و بچه ام جدا می کنی، این جمله را گفت و مرد، کسی که موقع مرگش می گوید خدایا ظالمی، کافر است، این آدم اصلاً هیچ نمازی ندارد، هیچ صدقه ای ندارد، هیچ ذکر و عبادتی ندارد، نه اینکه انجام داده اصلاً انجام نشده است چون شرط تمام عبادات این است که انسان مومن بمیرد و من الان نمی دانم مومن می میرم یا نمی میرم، شاید بگویم تا الان مومن ام، شاید الان شهادتین می گویم، نام مبارک خدا و اسم ائمه و پیامبران را به زبان می آورم اما نمی دانم فردا چه طور است، و لذا نمی دانم اصلاً تا الان یک کار درستی انجام داده ام یا انجام نداده ام، چون شرط تمام اعمال این است. 

امثال این طور چیزها خیلی زیاد است

 چقدر در روایات داریم که کسی بود که موقع مرگش ، بهش می گفتند لا اله الا الله بگو لبش را گاز می گرفت، فلان کس را مثلاً می گویند به یک کتاب خطی علاقه داشت، بهش می گفتد لا اله الا الله بگو، لبش را گاز می گرفت و وسط اتاق را نگاه می کرد و لا اله الا الله نمی گفت، بعد که مرد، بهش گفتند، تو بهت می گفتیم بگو لا اله الا الله نمی گفتی، گفت: من یک کتابی داشتم خیلی ارزشمند بود، شما می گفتید بگو لا اله الا الله ، شیطان نیز وسط اتاق یک منقل گذاشته بود و همان کتاب را گرفته بود دستش، می گفت اگر لا اله الا الله بگویی ، کتاب را می اندازم در آتش، من نیز این کتاب را خیلی دوست داشتم، از ترس اینکه کتاب را در آتش نیاندازد، لا اله الا الله نمی توانستم بگویم، این موافات علی الایمان را ندارد، عاقبت به خیری را ندارد

پس عاقبت به خیری شرط انجام همه کارهای ما است،  یعنی هر عملی را که انجام می دهیم، این شرایطی که دارد، که مثلاً رو به قبله باشد، برای خدا باشد، با اخلاص باشد، ریا نباشد و امثال اینها، یک شرط دیگر نیز دارد و آن اینکه آینده ی زندگی مان درست باشد، و آینده دست خداست.

عافیت یعنی چه؟

در صحیفه ی سجادیه امام سجاد علیه السلام چند دعا دارد درباره ی عاقبت به خیری، 

یک دعای صحیفه که احتمالاً دعای دوازدهم یا سیزدهم صحیفه سجادیه است، عنوانش این است درباره ی خواتم الاعمال و اینکه آدم عاقبت عملش چطور ختم و پایان می یابد، یک دعای دیگری امام سجاد علیه السلام در صحیفه دارد که در این دعا یازده بار می گوید خدایا از تو طلب عافیت می کنم، اللهم انی اسئلک العفو و العافیه و موافات فی الدنیا و الاخره 

در کتاب العروه الوثقی می گوید بهترین دعا برای قنوت نماز همین دعا است اللهم انی اسئلک العفو و العافیه و موافات فی الدنیا و الاخره ، در مفاتیح نوشته است برای شب قدر بهترین دعا طلب عافیت است، عافیت یعنی چه؟ عافیت معنی اش این است که اینقدر در روایات تاکید شده است، معنی اش این است که نعمت دین، هدایت، ارتباط با خدا، که الان خدا به ما داده است را از ما نگیرد و این دعا را خدا از ما صلب نکند،

ام سلمه می گوید یک شب پیامبر صلی الله علیه و آله در خانه ی ما بود، نصف شب بیدار شدم و دیدم پیغمبر نیست، بلند شدم دنبال پیغمبر که ببینم پیامبر(ص) کجا رفته، دیدم وسط حیاط سرش را به سجده گذاشته است و این سه جمله دعا را می خواند: 

الهی لا تکلنی الی نفسی طرفه عینا ابدا   خدایا لحظه ای، چشم بهم زدنی من را به خودم وا نگذار

لهی لا تسلبنی صالح ما انعمت به علی ابدا     خدایا نعمتی که به من داده ای آن نعمت را از من نگیر.

الهی لا تردنی فی سوء استنقذتنی منه ابدا      خدایا بدی ها و زشتی ها که من را از آن بدی ها نجات داده ای، به آن بدی ها برنگردان. 

فارسی این سه جمله دعای پیامبر که در سجده می کرد این بود که خدایا عاقبت به خیری به ما بده، اینکه خدا الان یک نعمتی به ما داده، نعمت دین و امامت و ولایت و اهل بیت و قرآن و مفاتیح و دعا و روزه ، اینها نعمت خداست، این نعمت ارتباط با خدا را یک وقت خدا از ما نگیرد.

یک چیز برای یک نفر سبب هدایت است، همان چیز برای یک نفر سبب ضلالت است،

هر کسی که به مکه برود، همین که به خانه کعبه نگاه کند، نگاه به خانه خدا صواب دارد، نشستن در مسجد صواب دارد، نفس در مسجد بودن ارزش دارد و صواب دارد، اما یک کسی هم می گفت، دیدم، کسی آمد در مکه و همینکه کعبه را دید گفت اینکه نشد خانه، از خدا و دین و پیغمبر و از همه چیز دست برداشت و بی دین به تمام معنا شد و از مکه برگشت، یعنی همین کعبه معظمه دیدنش برای یک نفر سبب هدایت است، و همین کعبه برای یک نفر سبب ضلالت است.

قرآن مجید برای یک نفر کتاب هدایت است و برای یک نفر کتاب ضلالت است، و ننزل من القرآن ما هو شفاءٌ و رحمه للمومنین برای مومن قرآن شفا و رحمه است و لا یزید الظالمین الا خسارا، برای یک عده نیز فقط کتاب خسران و زیان خواهد بود.

سلمان و اباذر هر وقت، پیغمبر خدا را نگاه می کردند، صلوات می فرستادند و به خدا نزدیک می شدند، همین پیغمبر را هر وقت ابوجهل و ابوسفیان، و اینها پیغمبر را می دیدند، فحش و بد و بیراه می گفتند و گناهشان بیشتر می شد، دیدن رسول خدا صلی الله علیه و آله برای یک نفر باعث تقرب به خدا است، دیدن همین رسول خدا برای یک نفر باعث دوری از خدا و ضلالت و گمراهی است، پس اینطور نیست که برای همه یکسان باشد، ممکن است یک دعایی، ممکن است یک عبادتی برای یک نفر باعث قرب به خدا بشود و برای یک نفر نیز باعث بعد و دوری از خدا بشود، این بستگی دارد به قابلیت افراد و اینکه مردم چگونه  باشند و ما قبلاً در درون خودمان چه چیزی اندوخته باشیم.

این آیه ی شریفه ی قرآن که می فرماید الله اعلم حیث یجعل رسالته خدا بهتر می داند که چه کسی به کجا برسد، چه کسی پیغمبر بشود، چه کسی امام بشود، خدا بهتر می داند که چه کسی کارش کار هدایت باشد، خدا بهتر می داند که پیغمبر می تواند پیامبر بشود، ابلیس و شیطان نیز باید ابلیس بشوند.

سنی ها وقتی این آیه ی قرآن را می خواهند تفسیر کنند، می گویند کار به خود آدم نداریم اگر خدا خواست کسی پیغمبر بشود، پیغمبر می شود، کافر و بی دین نیز که باشد خدا می تواند پیغمبرش کند، یک عده ی دیگری از سنی ها می گویند اصلاً ربطی به خدا ندارد، خود آدم، یعنی سنی ها دو دسته اند، یک عده می گویند همه کاره خداست و ما هیچ کاره، و یک عده می گویند همه کاره ما هستیم و خدا هیچ کاره، درستش این است که نه اینکه بگوییم همه کاره خداست و ما هیچ کاره ایم، نه اینکه بگوییم همه کاره مائیم و خدا هیچ کاره، هم خدا و هم ما. همین که در ادب فارسی می گوییم، از شما حرکت، از خدا برکت.

 

نیوتن یهودی بود و در شهر استراسبورک زندگی می کرد، شخصی بهش گفت خدا الان چه کاره است، نیوتن گفت الان خدا هیچ کاره است، خدا بیکار نشسته تا قیامت بشود و در قیامت به حساب مردم می رسد، و گفت اگر کسی فرفره ای را بچرخاند، همین که این فرفره را چرخاند، اگر این آدم سکته کرد و مرد، این فرفره که نمی ایستد، فعلا می چرخد، خدا این جهان را آفریده، اگر خدا نعوذ بالله بمیرد نعوذ بالله، دنیا که توری نمی شود و کار خودش را می کند، این حرف نیوتن است،

بزرگترین عالم اهل سنت نیز دقیقاً همین حرف را زده است، لو جاز علی الباری العدم ما ضر عدمه و وجود العالم این حرف بزرگترین عالم سنی ها است می گوید اگر خدا بمیرد، دنیا هیچ طوری اش نمیشود، دنیا کار خودش را می کند. 

اما امام صادق علیه السلام به ما اینطور یاد داده است که: اگر نازی کند در هم فروریزند قالب ها

هر لحظه هر چیزی احتیاج به خدا دارد، پیغمبر وقتی راه می رفت، می فرمود من این پایم را که بلند می کنم، دیگر نمی دانم، میتوانم پایم را زمین بگذارم، یا نه، اگر اراده ی خدا باشد، اگر اذن خدا باشد، می توانم پایم را زمین بگذارم، اگر اراده خدا نباشد، نمی توانم.

امام صادق علیه السلام این را به ما یاد داده است که در نماز بگوید بحول الله و قوته الله اقوم و اقعد  بلند می شوم و می نشینم، اما با حول و قوه و اراده ی خدا، هم اراده از من باید باشد، برکت ازخدا هم باید باشد، 

این مسئله را در عاقبت به خیری بیاورید، عاقبت به خیری نه اینکه فقط و فقط دست خداست و ما هیچ کاره ایم، اینطور نیست. اینطور هم نیست که فقط دست ما باشد و نه دست خدا، ما باید یک تلاشی بکنیم، یک زحمتی بکشیم، یک فعالیتهایی داشته باشیم، خدا هم باید توفیق بدهد، برکت بدهد، عنایت داشته باشد، تا انسان به سعادت و به عاقبت به خیری برسد و اگر یکی از اینها نباشد، عاقبت به خیری برای انسان میسر نمی شود.

این مقدمه ای بود برای بحثی که در روزهای آینده خدمتتان عرض خواهم کرد.

خداوند را به حق اولیاء و مقربان خودش قسم می دهیم که  انشاء الله عاقبت همه ما را ختم به خیر بفرماید.نقل از پایگاه اطلاع رسانی دکتر عابدی