اتانازی
پنجشنبه, ۲۱ خرداد ۱۳۹۴، ۰۸:۱۷ ب.ظ
«لا تقتلوا انفسکم ان الله کان بکم رحیما » «نفسهای خود را مکشید زیرا که خداوند به شما رحیم است .» نساء آیه 33
خستگی و فشارهای زندگی یا بیماری و مشکلات ممکن است گاهی انسانها را به سمت و سویی ببرد که پوچی بر آنها مسلط شود به طوری که باعث شود قداست زندگی را فراموش کرده تصمیم به اتمام زندگی بگیرند . یا ممکن است اطرافیان بیمار مرگ او را ترجیح داده خواستار مرگ یا عدم درمان او شوند این مسائل که ریشه در تاریخ هم دارد ما را به سوی پدیدههای خودکشی و اتانازی میکشاند؛مسائلی که مانند سایر پدیدهها دارای ابعادی حقوقی نیز هستند . از این رو بود که به بهانهی انتشار خبر ممنوعیت خودکشی در هلند قلم را به سوی بررسی خودکشی و اتانازی بردم تا شاید پاسخی باشد به سؤال ذهنی شما بازدیدکنندهی محترم ...
خودکشی: خودکشی یاsuicide قتلی است که وحدت قاتل و مقتول دارد . عملی است که فرد برای پایان دادن به زندگی خود به صورتهای مختلف به عنوان مثال حلقآویز کردن،مصرف سیانور ، سم، دارو، وصل کردن جریان الکتریسیته به بدن ، رگ زدن، پرش از ارتفاع ، غرق کردن ، خودسوزی و... شکل میگیرد . خودکشی عملی است با سابقهی تاریخی که اگر به تاریخ ملتها بازگردیم مواردی را مییابیم که در آنها حتی خودکشی ستوده شده است. خودکشی معروف کلئوپاترا ، هاراگیری ژاپنیهای عصر ساموراییها ، خودکشی مربوط به رسم ساتی زنان هندی و اینویت پیرمردان اسکیمو از این جملهاند. اما در یونان قدیم خودکشی جرم محسوب میشده و هر کس خودکشی میکرده دست وی قطع میشده و در جای دیگر دفن میشده است؛ حتی در برههای از تاریخ یونان به علت رواج خودکشی در بین زنان این مجازات که جسدشان به صورت عریان در معرض دید عموم قرار گیرد وضع شده که البته نتیجهی لازم را هم از آن گرفتهاند و تعداد خودکشیها با این مجازات کاهش یافته است. در روم نیز در قرن ششم میلادی در زمان ژوستین امپراطوری روم ازدواج با بیوهی کسی که خودکشی کرده ننگ محسوب میشده و جسد فردی که خودکشی کرده را روی چهار چرخه به پشت خوابانیده و در شهر به معرض نمایش گذاشته و سپس در زبالهدانی رها میکردهاند . همچنین در روم قرون اول و دوم میلادی اموال کسانی که از ترس خودکشی میکردهاند به نفع دولت ضبط میشده است . اما پس از انقلاب کبیر فرانسه و رواج افکار حقوق اساسی افراد و آزادیهای فردی مجازاتهای خودکشی ملغی میگردد و خودکشی فاقد قصد مجرمانه محسوب میشود.. البته باید دانست اگرچه ارتکاب خودکشی جرم نیست اما در کشور فرانسه کسی که اقدام به تحریک دیگری به خودکشی کند به سه سال حبس و سیصد هزار فرانک جریمه نقدی محکوم میشود و اگر فردی که تحریک شده زیر 15 سال باشد مجازات مرتکب به پنج سال حبس و پانصد هزار فرانک افزایش مییابد. کمک به فرد در خودکشی و تحریک وی در قوانین جزایی کشورهایی چون انگلستان، نروژ، دانمارک، ایسلند، سوئیس و حتی عراق هم مورد توجه قرار گرفته است. در قانون مجازات اسلامی از آنجا که خودکشی به عنوان جرم تعریف نشده و قوانین کیفری قابل توسعه نیستند ؛ خودکشی جرم نیست مگر اینکه در تصویبات بعدی این عمل جرم شناخته شود و به تبع آن مجازات قانونی نیز ندارد . اما باید توجه داشت که دین اسلام به شدت با هر نوع خودکشی مخالف است و این امر به صورت صریح در آیه 33 سورهی نساء ذکر شده است. از ائمه معصومین نیز روایتهایی در نکوهش و تحریم خودکشی ذکر شده است که شایان ذکر است اگر عنوان شود: حضرت محمد(ص): 1-«الذی یخنق نفسه یخنقها فی النار والذی یطعنها فی النار» «آن که خود را خفه کند و بکشد خویشتن را در آتش جهنم خفه کردهاست و آن که با نیزه خودکشی کند در آتش جهنم است.» 2-من قتل نفسه بشی فی الدنیا عذب به یوم القیامه. «هر که در دنیا به هر گونهای اقدام به خودکشی کند و بمیرد و روز قیامت به همان گونه مشمول عذاب خداوندی خواهد شد.» 3- کان فیمن کن قبلکم رجل به جرح فجزع فاخذ سکنیاً فخربها یده فما رقا الدم حتی مات، قال الله تعالی: بادرنی عبدی بنفسه حرمت علیه الجنه. "قبل از شما مردی بود که بر اثر جراحت دست بیتابی میکرد چاقو را برداشت و دستش را قطع کرد و از آن به قدری خون چکید تا جان داد. خداوند متعال درباره این شخص فرمود: «بنده من اقدام به خودکشی کرد و جانش را از دست داد من بهشتم را بر این بنده ام حرام کردم واو را به بهشتم راه نمیدهم.»" 4- من شرب سما " فقتل نفسه فهو یتمساه فی نار جهنم خالداً مخلداً فیها ابداً «هر که زهر بخورد و خودکشی کند، همان زهر را در جهنم خواهد نوشید ودر آتش دوزخ جاودان خواهد ماند.» امام علی(ع): «مسلمان به هر بلایی گرفتار میگردد و با هر مرگی از دنیا میرود غیر از خودکشی. پس کسی هم که قدرت داشته باشد جان خود را حفظ کند و این کار را نکند، خودکشی کرده است.» قابل توجه است که فقهای شیعه و اهل سنت نیز در حرمت خودکشی اتفاق نظر دارند . صاحب جواهر در کتاب« جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام » مینویسد:« خودکشی برای رهایی از رنج و فشار شدید ناشی از تشنگی و گرسنگی که ممکن است به مرگ انجامد ، جایز نیست.» ضمانت اجرای ممنوعیت خودکشی در نظام حقوقی اسلام ضمانت اجرایی اخلاقی، مذهبی و عقیدتی است . مسلمانان باید به این نکته توجه داشته باشند که عقوبت شخصی که خودکشی کرده دوزخ و حرام شدن بهشت است. اتانازی«Euthanasia» اتانازی یا یوتینیژیا به معنای تحتاللفظی مرگ خوب/شیرین، مرگ راحت ، قتل ترحم آمیز ، بیمار کشی طبی ، نسریع در مرگ محتضر آمده است.و دارای انواعی است که با توجه به شیوهی عمل در آنها از یکدیگر متمایزند. در یک تقسیمبندی میتوان اتانازی را به داوطلبانه یعنی گونهای از اتانازی که با درخواست فرد صورت میگیرد و غیر داوطلبانه یعنی گونهای از اتانازی که بدون درخواست و حتی گاهی بدون رضایت یا اطلاع فرد صورت میگیرد ؛ تقسیم نمود. گونهی دیگر تقسیم بندی تقسیم اتانازی به مستقیم و غیر مستقیم است که در این تقسیم اتانازی مستقیم حالتی است که عمل مثبت مادی برای مرگ صورت میگیرد مانند اینکه پزشکی آمپولی مهلک به بیمار خود تزریق کند.و اتانازی غیر مسقیم به مواردی اطلاق میگردد که درمانها کنار گذاشته میشود یا به اصطلاح فرد به حال خود گذاشته میشود تا بمیرد. بنابراین اتانازی به صورت:«پایان دادن به زندگی یک شخص به درخواست خودش یا برای مصلحت او و برای رهایی او از رنج و عذاب خواه مشکلات زندگی یا رنج بیماری و یا رهایی دیگران از مشکلات و هزینههای زندگی او به دست فرد دیگری » میتوان تعریف کرد. در اروپا بنا به نظریهی ارزش زندگی و تقدس زندگی اتانازی مورد بحث اخلاقی قرار گرفته و نفی شده اما نظریهی کیفیت زندگی معتقد است که اگر فرد کیفیت زندگی خود را از دست داد و خواستار مرگ بود باید به خواست او احترام گذاشت و اقدامات درمانی را قطع کرد . برخی از اروپاییها معتقدند که قانونی شدن اتانازی بحث شیب لغزنده را به وجود میآورد یعنی ممکن است عدهای از قانونی بودن اتانازی استفادهی ضد بشر نمایند و به طور مثال افتادن در جادهی هولوکاست را گوش زد میمنند. به طور کلی در قانون اروپا اتانازی مسقیم صراحتا منع شده است . البته اگر این عمل پزشک به طور مثال برای جداسازی دوقلوهای به هم چسبیدهای باشد که در صورت جداسازی که از آنان به طور قطع میمیرد و در صورت عدم جداسازی هردو پس از مدتی میمیرند بنا به مصلحت این عمل را درست میدانند و جداسازی با رأی دادگاه قانونی است. همچنین در این مورد اگر پزشک اقدام به تجویز دارو هایی نماید که طول عمر را کاهش میدهد از آنجا که اکثریت علت مرگ را بیماری و نه دارو ها میدانند صحیح است . جالب توجه است که در اروپا طبق اصل آزادی فردی و حق انتخاب افراد ، افراد در انتخاب نحوهی مرگ و زمان آن حق تصمیم گیری دارند و اگر پزشکی موجبات مرگ را به درخواست بیمار فراهم کند قاتل محسوب نمیشود و نهایتا مشارکت در خودکشی به حساب میآید. در مورد اتانازی غیر مستقیم نیز باید گفت که اروپا هرگونه عملی را که باعث مرگ شود حتی اگر قطع لولهی تغذیه به قصد اتانازی باشد که منجر به مرگ شود را محکوم مینماید. اما در این زمینه نیز اگر بیمار تولنا باشد و تقاضای مرگ کند عمل اشکال قانونی ندارد. در مورد بیماران ناتوان مانند کودکانی که بیماری لاعلاج دارند و یا بیمارانی که قادر به حرف زدن نیستند در سال 1981برای اولین بار اجازهی رسمی اتانازی غیر مستقیم از سوی دادگاه استیناف صادر شد. در مورد بیمارانی که در شرایط نابتی دائم یعنی شرایط فاد حس و شعور نیز با توجه به اظهار نظرهای قبلی بیمار تصمیمگیری میکنند و اگر مورد کودک باشد دادگاه بر اساس مصلحت او تصمیم می گیرد. البته با تصویب قوانین حقوق بشر مصوب 1998 اتانازی مخالف با مادهی دوم این قانون اعلام شد و در نتیجه با اتانازی مخالفت شد و این عمل فقط در کشور هلند آن هم تحت شرایطی قانونی بود که آن هم چندی پیش ملغی شد. در امریکا به استثنای ایالت اورگون که پزشک در شرایطی میتواند به عنوان دستیار خودکشی عمل کند اتانازی غیرقانونی است . و اگر چه خودکشی جرم نیست ولی کشتن عمدی دیگری یا مشارکت در این کار جرم کیفری است . بنابراین اگر پزشکی مادهی مهلکی را وارد بدن بیمار کند یا آن را در اختیار بیمار قرار دهد به مشارکت در خودکشی محکوم می شود. نکتهی دیگر اینکه اگر شرایطی پیش آید که پزشک برای تسکین درد بیمار مجبور به تجویز داروهایی باشد که از عمر بیمار بکاهند و منجر به مرگ وی شوند . در امریکا این عمل بر اساس اصل تأثیر دوسویه یعنی اینکه هر خیری ممکن استبدیهایی نیز داشه باشد پذیرفته و مجاز است. و اما اگر مقصود بررسی اتانازی در باورهای دینی باشد باید گفت که در سه دین بزرگ اسلام ، مسیحیت ، ویهودیت اتانازی حرام و زندگی مورد حمایت است و نباید در زمان مرگ دخالت کرد. در مکتب فکری هندوئیسم نیز خودکشی و اتانازی تنها به شکل قربانی کردن خود مجاز است . سکولاریسم اتانازی را تنها با رضایت کامل فرد مجاز میشمارد و امانیسم مخالف شدید اتانازی است و زندگی را برای تنها برای خدمت به اجتماع میداند. اگزیستانسیالیسم یعنی مکتب اصالت وجود ، اتانازی به هر شکل آن را مردود میشمارد ؛ اما نیواگزیستانسیالیستها قتل ترحم آمیز را با حکم دادگاههای صالحه می پذیرد. نکته دیگر بررسی اتانازی در کشور خودمان است . باید توجه داشت که بحث اتانازی به صورت صریح در قانون مجازات ذکر نشده است اما از آنجا که دین کشور ما اسلام است و اسلام صراحتا مخالف هرگونه قتل نفس و خودکشی است بنابراین اتانازی عملی است محکوم شده و طبق تبصرهی 3 مادهی 295 ق.م.ا « هرگاه بر اثر بی احتیاطی یا بیمبالاتی یا عدم مهارت و عدم رعایت مقررات مربوط به امری قتل یا ضرب یا جرح واقع شود به نحوی که اگر آن مقررات رعایت میشد حادثهای اتفاق نمیافتاد ، قتل و یا ضرب و یا جرح در حکم قتل شبه عمد خواهد بود.» همچنین باید توجه داشت که در مادهی 268 این قانون نیز ذکر شده که اگر مجنی علیه قبل از مرگ جانی را از قصاص نفس عفو نماید حق قصاص اقط میشود و اولیای دم نمیتوانند پس از مرگ او مطالبهی قصاص نمایند.» بنابراین در اتانازی داوطلبانه پزشک قصاص نمیشود . با ذکر این مطالب بد نیست که نظر بعضی از علمای شیعه نیز در اینباره ذکر شود. آیت الله العظمی صانعی این عمل را حرام و به منزلهی قتل کل جامعه میدانند آیت الله العظمی صافی گلپایگانی این عمل را در حکم قتل عمد و حرام میدانند. آیت الله العظمی نوری همدانی اتانازی را جایز نمدانند و میفمایند پزشک معالج ضامن است. آیت الله العظمی فاضل لنکرانی : حرام است و اگر توسط پزشک معالج انجام شود حکم قتل عمد را دارد و رضایت بیمار تأثیری در حکم ندارد. آیت الله العظمی مکارم شیرازی : جایز نیست حتی اگر از روی ترحم باشد. رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله العظمی خامنهای نیز کشتن بیمار مرگ مغزی را مستوجب دیه و اتانازی را حرام می دانند. چندی پیش در کشور ما فیلمی با نام و موضوع اتانازی ساخته شد که این امر حاکی از نفوذ و وجود این عمل در جامعهی ما دارد . بنابراین اگر این مسئله در جامعهی ما اینگونه راه یافته باید انتظار هم داشت که قانون مجازات اسلامی نیز در این رابطه ساکت نماند. باید گفت اگر اتانازی قانونی شود چه بسا که استفادههای سوئی از آن گردد.قانونی شدن اتانازی باعث میشود که بیماران ما که خود را باری بر دوش خانوادهها و جامعهشان میدانند درخواست اتانازی نمایند.. همچنین امکان دارد خانواده هایی که از مشکلات زندگی بیمار خسته شدهاند بر بیمار برای اتانازی فشار آورند، که این مسئله مخالف صریح حق زندگی بشر است و این درست نیست که از انسانها به عنوان ماشین خدمت رسانی استفاده کرد به طوری که وقتی این ماشین خراب شد دورش انداخت . باید به فکر تدابیری بود که عزت انسانها پایمال نگردد و باید توجه داشت که با توجه به پیشرفت روز افزون علم پزشکی چه بسا که بیمارییهایی که اکنون لاعلاج به نظر میرسند در آینده درمان پذیر شوند. بنابرای آیا بهتر نیست که ما به جای حذف صورت مسئله یعنی حذف بیماران لاعلاج و کودکان ناقصالخلقه در پی حل مشکلات آنها و ایجاد محیط مناسب زندگی باشیم ؟ آیا بهتر نیست حق زندگی را برای همه بخواهیم؟و سوال دیگر اینکه آیا بهتر نیست اتانازی را محکوم کنیم ؟ خاتمه: در یک جمع بندی کلی اگر بخواهیم اتانازی و خوکشی را با هم مقایسه کنیم بابد گفت که خودکشی نوعی قتل است که وحدت قاتل و مقتول را دارد به عبارتی خودکشی عملی خطی است که دو نطقهی آن به یک فرد منتهی میشود اگر چه ممکن است در این عمل نیز اشخاصی محرک و یا فراهم کنندهی ادوات قتل باشند اما در نهایت عمل قتل به وسیلهی خود مقتول انجام میگیرد اما اتانازی عملی است مثلث وار که سه عنصر در آن موثرند شخصی که بر اثر عمل اتانازی کشته میشود ، پزشک یا هر کس دیگری که اتانازی را انجام میدهد و خود عمل اتانازی.به عبارتی میتوان گفت که اتانازی و خوکشی از حیث ارکان متفاوتند اما نکتهای که در واقع بیشترین اهمیت را دارد این است که اتانازی و خودکشی هردو نوعی قتل هستند بنابراین بر اساس سیاست جنایی باید در گام نخست به دنبال جلوگیری از وقوع آنها بود و نه قانونی کردن یا دیگر مسائل باید توجه داشت که سطح خواستههای جامعه را افراد جامعه میسازند بنابراین باید قانون را به سمتی برد که خاستههای جامعه به سوی پوچ گرایی نرود و در گام بعد باید به دنبال قوانین مکتوب برای این پدیده ها بود تا افراد به راحتی دیگران را اغوا به پایان زندگی نکنند.و مهمتر از همه این کلام امیرالمومنان را سرلوحهی زندگی جامعهمان کنیم که:بزرگترین گناه ناامیدی است ...
۹۴/۰۳/۲۱