خسارت تصادف رانندگی را چگونه می توان مطالبه کرد؟

خسارت را چه کسی باید بپردازد؟پس از تصادف رانندگی و ورود خسارت، اولین سوالی که به ذهن زیان‌دیده می‌رسد این است که خسارت را باید از چه کسی گرفت. با گسترش بیمه، پاسخ به این سوال ساده شده است؛ معمولا خسارت را از بیمه مطالبه می‌کنند. البته اگرچه بیمه ساده‌ترین راه رسیدن به خسارت است، اما راه‌های دیگری هم برای جبران زیان وجود دارد. «قانون بیمه اجباری وسایل نقلیه» که به تازگی اصلاح شده، مقررات مربوط به جبران خسارت را در تصادف‌های رانندگی بیان می‌کند. در ادامه با استفاده از مواد این قانون به بررسی این موضوع می‌پردازیم که خسارت را از چه کسانی می‌توان مطالبه کرد.

مسبب حادثه
در سوانح رانندگی کسی که حادثه مستقیما از فعل وی ناشی شده، مسئول بوده و قابل تعقیب است. قانون جدید هم مانعی بر سر این مسئله ایجاد نکرده است. تبصره دو ماده یک قانون اصلاح قانون بیمه اجباری می‌گوید:«مسئولیت دارنده وسیله نقلیه مانع از مسئولیت شخصی که حادثه منسوب به فعل یا ترک فعل او است نیست.»البته ضرورتی در تصویب این تبصره نبود؛ چون بر طبق اصول کلی و ماده یک قانون مسئولیت مدنی 1339 نیز مسئولیت مسبب حادثه، قابل استنباط بود. پس می‌توان گفت: در حوادثی که مطالبه زیان ناشی از آن مشمول قانون اصلاحی است، می‌توان علیه مقصر حادثه هم طرح دعوی کرد. مقصود از مسبب حادثه شخصی است که مرتکب فعل قابل سرزنشی شده است. در واقع ممکن است بدون ارتکاب تقصیرهم تصادفی رخ داده و زیانی به بار آید. در این صورت احتمال دارد شخص بی‌گناه مسئول شناخته شود. پس مسئول جبران زیان وارده همیشه مقصر نیست. قانون می‌گوید: «در صورتی که در یک حادثه، مسئول آن به پرداخت بیش از یک دیه به هر یک از زیان‌دیدگان محکوم شود، بیمه‌گر موظف به پرداخت تمامی دیه‌های متعلقه خواهد بود.»

دارنده
تبصره ۱ ماده 1 «قانون اصلاح قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل شخص ثالث»، می‌گوید: دارنده از نظر این قانون اعم از مالک یا متصرف وسیله نقلیه است و هرکدام که بیمه‌نامه موضوع این ماده را تحصیل کند تکلیف از دیگری ساقط می‌شود. تعریف قانون رسا نیست. در مفهوم کلمه دارنده نوعی سلطه و اقتدار نهفته است و از همین معیار باید در شناختن دارنده استفاده کرد. همین مفهوم از ماده 19 قانون جدید نیز قابل برداشت است. بر طبق این ماده دارنده (اصولا) کسی است که از وسیله نقلیه استفاده می‌کند و باید بیمه‌نامه وسیله را به همراه داشته باشد. بر اساس مفهوم ماده یک و صراحت تبصره دو همان ماده دارنده مسئول جبران زیان‌هایی است که در اثر وسیله نقلیه یا یدک یا تریلر یا از محمولات آنها به اشخاص ثالث وارد می‌شود. پس صرف این‌که زیان در اثر وسیله نقلیه به بار آمده باشد، کافی است و در این صورت دارنده مسئول جبران زیان خواهد بود. پس دارنده شخص دیگری است که می‌توان برای گرفتن خسارت، علیه او اقامه دعوا کرد.

بیمه‌گر وسیله نقلیه مسئول حادثه
به موجب ماده 16 قانون اصلاح قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه: «در حوادث رانندگی منجر به صدمات بدنی غیر از فوت، بیمه‌گر وسیله نقلیه مسبب حادثه یا صندوق تامین خسارت‌های بدنی حسب مورد موظفند پس از دریافت گزارش کارشناس راهنمایی و رانندگی یا پلیس راه و در صورت لزوم گزارش سایر مقامات انتظامی و پزشکی قانونی بلافاصله حداقل 50درصد از دیه تقریبی را به اشخاص ثالث زیان‌دیده پرداخت کرده و باقی‌مانده آن را پس از معین شدن میزان قطعی دیه بپردازند.»در حوادث رانندگی منجر به فوت، شرکت‌های بیمه می‌توانند در صورت توافق با راننده مسبب حادثه و ورثه متوفی، بدون نیاز به رای مراجع قضایی، دیه و دیگر خسارت‌های بدنی وارده را پرداخت کنند.» از لحاظ اصولی نیز منعی در طرح دعوای مستقیم علیه بیمه‌گر مشاهده نمی‌شود. نکته درخور تامل اینکه ثالث مکلف به طرح دعوا علیه بیمه‌گر نیست و می‌تواند علیه بیمه‌گذار یا دیگر مسئولان هم طرح دعوی کند. در حکومت قانون قدیم مبنای قانونی تجویز طرح دعوای مستقیم علیه بیمه‌گر محل تردید بود. تنها نص قانونی تبصره 2 ماده 66 قانون تامین اجتماعی بود. البته باوجود فقدان نص صریح در قانون قدیم، تردید قابل اعتنایی در امکان طرح چنین دعوایی وجود نداشت.
صندوق تامین خسارات بدنی
مطابق ماده۱۰ قانون جدید: «به منظور حمایت از زیان‌دیدگان حوادث رانندگی، خسارت‌های بدنی وارد به اشخاص ثالث که به علت فقدان یا انقضای بیمه‌نامه، بطلان قرارداد بیمه، تعلیق تامین بیمه‌گر، فرار کردن یا شناخته نشدن مسئول حادثه یا ورشکستگی بیمه‌گر قابل پرداخت نباشد یا به طورکلی خسارت‌های بدنی خارج از شرایط بیمه‌نامه (به استثنای موارد مصرح در ماده (۷)) توسط صندوق مستقلی به نام صندوق تامین خسارت‌های بدنی پرداخت خواهد شد.» به نظر می‌رسد حداقل در فرض فرار یا شناخته نشدن مسئول حادثه، صندوق مزبور است که طرف دعوا قرار می‌گیرد. در این دعوا ابتدا باید مجهول بودن مسئول حادثه اثبات شود. ممکن است گفته شود که صندوق وارد آورنده زیان نیست تا بتواند ظرف دعوا قرار گیرد. ولی ضعف این ایراد روشن است. شبیه چنین حالتی در مورد بیمه‌گر نیز مطرح می‌شود در حالی که تردیدی در امکان طرح دعوی به طرفیت آن وجود ندارد (ماده 14 قانون جدید). به‌علاوه در ماده 12 و نیز در تبصره 1 ماده 10 قانون اخیر از عبارت تعهدات صندوق استفاده شده است که به نظر مجوز طرح دعوی علیه صندوق خواهد بود. همین معنی از ماده 16 قانون نیز قابل برداشت است.
منبع:روزنامه قانون 7/2/1392