کاهش جمعیت کیفی زندان
کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها از ضرورت تا عمل-/مشکلات حبس در کلام رهبر معظم انقلاب
عدالت فقط زندان نیست/برای کاهش مجازات زندان فکری بکنید
«مجموعاً زندان یک پدیده‌‌ای نامطلوب است؛ مشکلات زندان، تبعات زندان، تبعاتى که براى خود زندانى پیش مى‌آید، تبعاتى که براى خانواده‌ها پیش مى‌آید، تبعاتى که براى محیط کار پیش مى‌آید. بنابراین سیاست قوهقضائیه را این قرار بدهید و دنبال کنید؛ فکر کنید.»
به گزارش خبرنگار قضایی خبرگزاری تسنیم، رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال‌های گذشته طی فرازهای مختلفی به ویژه در دیدارهای سالانه رئیس و مسئولان عالی دستگاه قضایی با معظم له، همواره به مسئله زندان و مجازات حبس پرداخته‌اند و مشکلات زندان و تبعات آن برای خانواده‌های زندانیان را مورد توجه قرار داده‌اند.
بخشی از بیانیات رهبر معظم انقلاب در دیدارهای سالیانه رئیس و مسئولان عالی قضایی در سال‌های 83، 87، 90، 91، 94 و 95 به شرح زیر است:
** برای مجازات‌های جایگزین زندان، برنامه‌ریزی شود (دوره دوم ریاست آیت‌الله آملی لاریجانی بر قوهقضائیه)
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی، نهم تیر امسال در دیدار رئیس و مسئولان عالی قضایی با معظم‌له که به مناسبت هفته قوهقضائیه انجام شد، برنامه‌محوری و زمان‌بندی برای اجرای برنامه‌ها، پیشگیری از جرم و اصلاح قوانین را از جمله الزامات بسیار بالای قوه قضاییه و خروجی مطلوب این قوه برشمردند و با تأکید مجدد بر لزوم کاهش مجازات حبس گفتند: باید با استفاده از افراد صاحبنظر و کارشناسان مجرب، برای مجازات‌های جایگزین زندان برنامه‌ریزی و طراحی شود.
** افزایش تعداد زندانیان واقعا تأسف‌بار است( دوره دوم ریاست آیت‌الله آملی لاریجانی بر قوهقضائیه)
رهبر انقلاب همچنین در دیداری که رئیس و مسئولان عالی دستگاه قضا در تاریخ هفتم تیر سال 94 به مناسبت هفته قوهقضائیه با معظم‌له داشتند، افزایش تعداد زندانیان را واقعاً تأسف بار خواندند و افزودند: این مسئله از زوایای مختلف مالی، خانوادگی، اخلاقی و اجتماعی هزینه ساز است و باید با تمرکز بر راه حل‌های مختلف، برای علاج آن فکری جدی کرد.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در همین زمینه ترویج فرهنگ صلح و سازش در جامعه و آسیب‌شناسی و تقویت شوراهای حل اختلاف را در افزایش نیافتن تعداد زندانیان، مؤثر خواندند و افزودند: برای مقابله با تبعات منفی افزایش زندانیان مالی و زندانیان مواد مخدر نیز باید دنبال پیشنهادها و راه حل‌های تازه‌ای بود.
** مجازات زندان کاهش یابد و به مجازات‌های دیگر تبدیل شود (دوره اول ریاست آیت‌الله آملی لاریجانی بر قوهقضائیه)
رهبر انقلاب اسلامی در هفتم تیر سال 91 در دیدار رئیس و مسئولان عالی قوهقضائیه با معظم‌له به مسئله زندان‌ها اشاره کردند و فرمودند « یک مسئله مهم در مسائل قوهقضائیه، مسئله زندان‌هاست. زندان، یک مجازات است. محبوس کردن انسان، محدود کردن او، یکى از مجازات‌هایى است که در قانون جزائى ما هست، در مواردى در فقه اسلامى هم وجود دارد؛ ایرادى هم ندارد. ما باید کارى کنیم که اولاً این چیزى که به عنوان جزاى عمل و مجازات براى افراد تحقق پیدا میکند، در غیر موارد مجازات، مطلقا تحقق پیدا نکند. البته در قانون مواردى هست که در صورت توجه اتهام، به خاطر دلائلى، بازداشت‌هاى موقتى انجام می‌گیرد؛ اما در این بازداشت‌ها، «موقت بودن» به معناى دقیق کلمه و به آن معنائى که روح قانون متوجه به آن است، باید رعایت شود. ممکن است کسى بگوید خب آقا، پنج ماه، شش ماه هم «موقت» است دیگر. بله، ده سال هم به یک معنا «موقت» است؛ اما آن قانونى که موقت بودن بازداشت را قید میکند، کوتاه بودن این زمان در آن مندرج است. یعنى چون چاره‌اى نیست و ناچاریم به خاطر این اتهام، به خاطر دلائل و استدلالى که پشت این حرف هست، بایستى قبل از اثبات جرم، زندانى شود، لیکن باید در کوتاه‌ترین زمان، آن هم با رعایت شرائط قضائى انجام بگیرد. این نکته باید مورد توجه قرار بگیرد.
در مواردى که مشکلات، مشکلات مالى است و اعسار وجود دارد ـ یکى از بحثهائى که با دوستان داشتیم، این بوده است که آیا باید اعسار اثبات شود تا اینکه مجازات برداشته شود؟ این مسئله مشکلاتى را به دنبال خواهد داشت ـ در آن مواردى که جرمى به معناى واقعى کلمه اتفاق نیفتاده است، نباید ما متوسل به زندان شویم. در مجموعه‌ى قوهقضائیه کارى کنید که مجازات زندان به حداقل برسد؛ این احتیاج دارد به تدبیر. البته تدابیرى اتخاذ شده؛ بعضى درست، بعضى نادرست ـ که نمی‌خواهیم وارد جزئیات و مسائلش بشویم ـ لیکن مجموعاً زندان یک پدیده‌‌ای نامطلوب است؛ مشکلات زندان، تبعات زندان، تبعاتى که براى خود زندانى پیش مى‌آید، تبعاتى که براى خانواده‌ها پیش مى‌آید، تبعاتى که براى محیط کار پیش مى‌آید. بنابراین سیاست قوهقضائیه را این قرار بدهید و دنبال کنید؛ فکر کنید، راه پیدا کنید، علاج‌جویانه؛ یکى باید این باشد که مسئله‌ى زندان حل شود؛ هم از جهت اینکه جنبه مجازاتىِ زندان تبدیل نشود به یک شى‌ء دیگر؛ دوم اینکه هرچه ممکن است، مجازات زندان کاهش پیدا کند و تبدیل بشود به مجازاتهاى دیگر، تا تبعات زندان دامن‌گیر جامعه نشود.»
** برای مشکلات زندان‌ها باید علاج حقیقی پیدا کرد (دوره دوم ریاست آیت‌الله شاهرودی بر قوهقضائیه)
رهبر معظم انقلاب اسلامی پنجم تیر سال 87 نیز موضوع زندان را در دیدار با رئیس و مسئولان عالی قوهقضائیه مورد توجه قرار دادند و در رهمنود‌های مدبرانه خویش به مسئولان دستگاه قضا فرمودند« نکته دیگر، مسئله حل مشکلات زندان‌هاست. خیلى مسئله را باید جدى گرفت. البته سیاست حبس زدایى - که جزو سیاستهاى رئیس محترم قوه بوده است و جزو این کارهائى است که تصمیم گیرى شده و اقدام شده است - بسیار کار خوبى است؛ لیکن به هر حال وجود حبس و وجود زندان یک واقعیتى است. بایستى مدیریت ما در امر زندان جورى باشد که زندان به معناى واقعى کلمه آموزشگاه نیکى‌ها شود. اینها را باید جزو کارهاى بزرگ شمرد؛ جزو مسائل مهم به حساب آورد. اینها چیزهائى است که به خود قوهقضائیه ارتباط پیدا میکند. مدیریت‌هاى مربوطه بایستى حداکثر تلاش را براى این مسئله بکنند. البته در زمینه کم کردن تعداد زندانى‌ها با عفو و مرخصى، که این هم مباحث طولانى دارد، ما، موضوع را با مسئولین محترم قوه و با رئیس محترم قوه در میان گذاشتیم، می‌گذاریم، بحث می‌شود؛ به هر حال بایست براى این کارها راه علاج حقیقى پیدا کرد. این جزو آن اولویتهائى است که در زمینه ى ارتقاء قوهقضائیه به نظر رسید و گفته شد.»
** تأکید رهبر انقلاب بر حبس‌زدایی/عدالت فقط زندان نیست (اواخر دوره اول ریاست آیت‌الله شاهرودی بر قوهقضائیه)
رهبر انقلاب که همواره پیش بینی درستی از آینده دارند و این پیش‌بینی‌ها می‌تواند نقشه راه مسئولان برای طراحی و برنامه‌ریزی باشد، 12 سال پیش به رئیس و مسئولان عالی قوهقضائیه فرمودند« درباره محکومان باید گفت که ما نباید خیال کنیم که عدالت درباره کسى که محکوم به زندان شده، این است که او را به زندان بیندازیم و سر موعد هم آزادش کنیم. این، فقط بخشى از عدالت است. بخش دیگر این است که زندان براى او جایى نباشد که او را فاسد یا فاسدتر کند یا شخصیت او را از بین ببرد یا خانواده او را بیچاره کند. این گرایشى که امروز در قوهقضائیه براى زندان زدایى هست، بسیار نقطه مثبت و خوبى است. البته بدون تردید کار بایستى با نظم، با ترتیب، با انضباط، با فکر درست و با برنامه‌ریزى انجام بگیرد، لیکن جهت درست، همین جهت است و ما نباید یک گوشه را که خود موجب نابودسازى اصالت‌ها و شرافت‌ها و ارزش‌هاست، درست کنیم.
البته گفتن این حرفها آسان است؛ عمل کردنش بسیار دشوار است؛ همان طور که فرمود: «الحقّ اوسع الاشیاء فى التّواصف و اضیقها فى التّناصف»؛ حق در توصیف زبانى خیلى چیز خوبى است؛ خیلى چیز گشوده و گسترده دامنى است که درباره آن مى‌شود حرافى کرد؛ اما وقتى بنا شد که به آن عمل شود، آن جا کار دشوار مى‌شود. این دشوارى به معناى ناممکن بودن نیست، بلکه تلاش، همت، پیگیرى و استفاده از علم و عقل و تدبیر و همکارى لازم دارد.»
به گزارش تسنیم، بنابر اعلام مسئولان سازمان زندان‌ها، تا پایان سال 94 افزون بر 220 هزار زندانی در زندان‌های کشور وجود داشت که این رقم، 3 برابر ظرفیت زندان‌های کشور است. به دنبال همین قضیه و در راستای اجرای سیاست‌ها و منویات رهبر معظم انقلاب اسلامی، آیت‌الله صادق آملی لاریجانی رئیس‌قوه‌قضائیه بخشنامه ساماندهی زندانیان و کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها را ابلاغ کرده است که به گفته کارشناسان در صورت اجرای این بخشنامه، حدود 15 درصد از جمعیت کیفری زندان‌ها کاهش می‌یابد
